گزارش پیش نشست «کانت و مسئلۀ دانشگاه»
این نشست در روز یکشنبه هفتم مهر ماه 1403 در ساعت 9:00 صبح در سالن نصر برگزار گردید. در این نشست اساتید گرامی، آقای دکتر منوچهر صانعی دره بیدی، آقای دکتر حسین علی نوذری، آقای دکتر احسان شریعتی، آقای دکتر امیرحسین خداپرست ، خانم دکتر زهره سعیدی و آقای دکتر رضا ماحوزی به سخنرانی پرداختند.
ابتدا دکتر رضا ماحوزی دانشیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، که دبیری این نشست را نیز برعهده داشتند، چرایی برگزاری این نشست را به‌عنوان مقدمه‌ای بر کنگره بین‌المللی «کانت و جهان معاصر» و ضرورت ترویج ادبیات حوزه فلسفه دانشگاه متناسب با بازگشایی دانشگاه‌ها در ایران تشریح کرد. سپس دکتر منوچهر صانعی دره‌بیدی استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی، با تشریح مفهوم عقل و روشنگری نزد کانت و سرشت تاریخی آن، به نقش دانشگاه در تحقق این عقلانیت که نمودهایی در عرصه عمومی و سیاسی و فرهنگی دارد پرداخت. به‌گفته وی، وضع مدنیِ اخلاقی، پس از گذر انسان از سه مرحله وضعِ طبیعی حقوقی، وضعِ طبیعی اخلاقی و وضع مدنیِ حقوقی، عالی‌ترین سطحی است که جامعه مدرن موردنظر کانت باید بدان دست یابد؛ وضعیتی که دانشگاه کانتی در تحقق آن نقشی انکارناپذیر دارد.
دکتر حسینعلی نوذری استاد علوم سیاسی نیز ذیل عنوان «بازگشت به ایده دانشگاه کانتی»، به پیوندهای فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌های قرن بیستم با تحولات فرهنگی و علمی و ادبی و هنری کشورهای اروپایی قرن هفدهم اشاره کرد تا نشان دهد چگونه التفات اخیر دانشگاه‌های معاصر به ایده دانشگاه کانتی که نمودی برجسته در آراء متفکرانی همچون هابرماس و کلارک کر و بسیاری دیگر دارد، توجیه‌پذیر است. وی با تشریح آراء هابرماس در کتاب «دانش و علایق انسانی»، توجه به ایده فلسفی کانت در کنار کنش‌های انسانی موردنظر جامعه‌شناسی را گام سوم تأملات نظری درباره دانشگاه توصیف کرد.
در ادامه بخش نخست این نشست، دکتر احسان شریعتی محقق و مدرس فلسفه، با تشریح مفهوم «نزاع» در رساله نزاع دانشکده‌های کانت، مصداق واقعی این نزاع را، نزاع میان دانشکده فلسفه و دانشکده الهیات که به انواعی از دینداری تجربی و تاریخی و فرقه‌ای و حتی مستبدانه گرفتار آمده، دانست و آزادی دانشکده فلسفه در این تنش معقول و مشروع را لازمه ضروری عبور از سه زمینه درونی و بیرونی تحقق شر، شامل انگیزه‌ها، جهل و سلسله مراتب دینی اعلام داشت؛ دغدغه‌ای مهم که کانت برای تحقق آن، شرط ضروری «استقلال دانشگاه» را پیش کشیده است.
در قسمت دوم این نشست نیز، نخست خانم دکتر زهره سعیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، رابطه فرهنگ و دانشگاه را در اندیشه کانت تشریح کردند. وی با تأسی از کانت، بین فرهنگ مهارت و فرهنگ انضباط تفکیک کرد و آموزش را با سه کارویژه مهارت، شهروندی و اخلاقیت، عهده‌دار تحقق هر این دو فرهنگ دانست؛ فرایندی مستمر و تدریجی و نسلی که از نظر کانت پایانی ندارد.
دکتر امیرحسین خداپرست عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه نیز در این قسمت، از دانشگاه فضیلتمند و اخلاقی سخن گفت و با تفکیک آزادی آکادمیک از استقلال دانشگاه از دولت و نهادهای بیرونی و همچنین با اشاره به اصل دوستی، به شرایط و ضوابط لازم برای تحقق یک دانشگاه فضیلتمند از جمله شفافیت در بیان نابرابری‌ها، صداقت و شفافیت در روابط بینادانشگاهی، اعطای امتیازهای مثبت و لازم به کنشگران دانشگاهی و دیگر شئون اخلاقی ناظر به نهاد دانشگاه اشاره کرد.
در پایان این نشست، دکتر رضا ماحوزی با تشریح جایگاه فلسفه در دانشگاه کانتی، به تلاش کانت برای تعریف و اجرای نزاعی دائمی میان دانشکده فلسفه با سایر دانشکده‌ها در سطح اصول و مبانی و نه در آموزه‌های تجربی اشاره کرد و بیان داشت ایده اصلی کانت برای این مشارکت دسته‌جمعی، پیش بردن عقلانیت در تمامی عرصه‌ها بنحو پایدار و هماهنگ است؛ زیرا به استناد تاریخ، چه در مواردی که یک یا چند عرصه قدرت فربه شده باشند، و چه در مواردی که عرصه‌ای از عرصه‌ها به عقب‌ماندگی تاریخی گرفتار آمده باشد، استیلای قدرت قدرتمندان بر دیگر زیست‌بوم‌ها و یا نقش خرابکارانه زیست‌بوم‌های عقب‌مانده در ممانعت از رشد و توسعه را شاهد بوده‌ایم. از همین‌رو کانت اصرار داشت این نزاع باید دائمی باشد و دولت در آن دخالت نکند و با تضمین استقلال دانشگاه، منتظر بماند تا در نتیجه رشد عقل و دانش و فرهنگ، خود نیز از خیر آن برخوردار شود.